Σελίδες

Aίσθημα και Συναίσθημα


Είναι οι λέξεις που μας μαθαίνουν νοήματα ή εμείς μαθαίνουμε τις λέξεις να λένε κάτι που οι ίδιες δεν λένε; Οι δύο λέξεις του τίτλου, με τις οποίες ξεκίνησα να γράφω αυτό το σημείωμα, διαφέρουν; Και αν ναι, πώς τις διαφοροποιούμε στην καθημερινή χρήση τους;



Aίσθημα και Συναίσθημα

Λέμε, έχω μεγάλα συναισθήματα για κάποιον. Και το πιστεύουμε. Ότι έχουμε συναισθήματα. Και στη ροή του λόγου αγνοούμε το «συν» που προφέραμε. Οι άλλοι που μας ακούν, μας πιστεύουν. Ότι έχουμε μεγάλα συναισθήματα… Ο μόνος που δεν μας ακούει, συνήθως, είναι αυτός ο κάποιος που κατευθυντικά τα απευθύνουμε. Και καλά κάνει.

Συναίσθημα, είναι το κοινό αίσθημα  που συνδημιουργούμε με τον άλλον. Μικρό ή μεγάλο, αλλά κοινό. Όλα τα υπόλοιπα είναι αισθήματα που μονομερώς αισθανόμαστε για εκείνον. Αυτά τα μονομερή αισθήματα, τα λέμε συναισθήματα και του τα αποδίδουμε, ενδεχομένως για να τα αιτήσουμε -οπωσδήποτε όμως για να τα αποδώσουμε κάπου κι όχι σε εμάς που τα δημιουργήσαμε και μονομερώς μας κατακλύζουν.

Αν η γλώσσα μας βοηθούσε λίγο περισσότερο, ή αν εμείς προσέχαμε τις λέξεις που χρησιμοποιούμε, ίσως να βιώναμε αγαπητικές σχέσεις, που θα επικεντρώνονταν στο κοινό αίσθημα με τον άλλον (συναίσθημα) και όχι στις αυτόνομες, προβολικές και επεκτατικές κινήσεις του αισθήματός μας προς τον άλλον και τα δικά του αισθήματα.

Όποιο άρθρο και να διαβάσετε, όποιο τραγούδι και αν ακούσετε, μα και τα λόγια που καθημερινά χρησιμοποιούμε, μιλούν για «συναίσθημα». Τούτο μας μαθαίνει σε αυτοπαθή εκδήλωση των αισθημάτων μας, βαφτίζοντάς τα συναισθήματα.
Σκεφτείτε το με την ψυχή σας. Ενδεχομένως την ελαφρύνει. Και ενδεχομένως σας κάνει να προσέξετε, εκείνο το ακριβό (μικρό ή μεγάλο) «συν» που ζείτε με τον άλλον, που δεν αφαιρείται από την βιωμένη σχέση και δεν αφήνει «ουρά» αν για κάποιο λόγο αυτή λήξει.
Με μια τέτοια αίσθηση του «συναισθήματος» δημιουργούμε αληθινές αγαπητικές σχέσεις. Σχέσεις ειλικρινείς, που βασίζονται σε αυτό που η σχέση όντως «είναι» και για τους δύο.

Οι λέξεις και τα νοήματα, με κάποιο τρόπο μας μαθαίνουν να βιώνουμε την ζωή. Η γλώσσα είναι εύπλαστη, μερικές φορές δεν έχει λέξεις για κάποιες έννοιες και αυτό μας κάνει να χρησιμοποιούμε άλλες για να δώσουμε μία παρεμφερή έννοια. Όμως το αίσθημα με το συναίσθημα, δεν είναι ίδια έννοια. Άραγε μπερδεύουμε και τις έννοιες εκτός από τις λέξεις;

«Έχω (τρέφω) ιδιαίτερα αισθήματα για κάποιον» (και) «Είμαστε (ζούμε μαζί) σε ένα συναίσθημα». Δοκιμάστε να το πείτε. Θα δείτε ότι το συναίσθημα της σχέσης είναι αθώο -ό,τι και να νομίζετε ότι της συμβαίνει. Και τότε ακριβώς, τα μονομερή αισθήματα θα πρέπει να απολογηθούν σε αυτούς που τα αισθάνονται, γιατί αυτομόλησαν και πήραν τα όρη και τα βουνά, για να καθυποτάξουν (με την «αγάπη» τους) τα αισθήματα του άλλου.

Η Ευφορία Συναισθημάτων, αν υπήρχε, τα αισθήματα που αυτοαποκαλούνται συναισθήματα θα τα γκρέμιζε ως αυθαίρετα, γιατί είναι αυθαίρετα. Χωρίς παρατάσεις, χωρίς πρόστιμα νομιμοποίησης. Για το καλό μας. Για να εκτιμήσουμε το «συν» και να πορευόμαστε στις σχέσεις με ίδιο συναισθηματικό βήμα. Για να σεβόμαστε το συναίσθημα που παράγεται κι από τους δύο, και να το οριοθετούμε από τις αυτοπαθείς αισθηματικές προβολές των εγωκεντρικών, ατομικών ψυχικών κόσμων. Για το καλό των σχέσεων. Για να βιώσουμε τις αγαπητικές μας σχέσεις, στην βαθιά ελεύθερη και ολοκληρωμένη έννοια της αγάπης. 

Ό,τι ονομάζεις το ελέγχεις. Όταν υπάρχει απουσία λέξης για αυτό που βιώνουμε, τότε βρίσκεται εκτός ελέγχου. Και μας αρέσει ο έλεγχος. Όμως, ονοματίζοντας κάτι, σαν κάτι-που-δεν-είναι, δεν στο φέρνει για να το ζήσεις. Αντίθετα, σε εμποδίζει να διακρίνεις αυτό που ζεις. Κυρίως, σε μαθαίνει να μην διακρίνεις την γκάμα όσων ζεις. Και σαν φτάσεις να μην τα διακρίνεις, δεν τα ζεις. Όλοι θέλουμε να ζήσουμε το «συν», μα θαρρώ από άλλη οδό βιώνεται, όχι με επίκλησή του, με δεήσεις και βαφτίσεις των αισθημάτων σε συναισθήματα.

Φταίνε οι λέξεις; Λείπουν λέξεις; Οι έννοιες υπάρχουν διαφοροποιημένες για να αναζητήσουμε τις λέξεις τους; Η διαφορετική έννοια του αισθήματος και του συναισθήματος είναι διακριτή μέσα μας, για να τις διαφοροποιούμε και όταν τις εκφράζουμε; 
Οι λέξεις και οι έννοιες που φέρουν, υπάρχουν πρωτογενώς στις ίδιες τις λέξεις. Μπορεί στην ιστορική κοινωνική τους τριβή να μοιάζουν ίδιες. Όταν φτάνουν να μοιάζουν, χάνουμε τα ιδιαίτερα νοήματα  που φέρουν.

Η γλώσσα ζει και αλλάζει.  Μερικές φορές βοηθά η ετυμολογία των λέξεων, άλλες φορές πάλι όχι. Γιατί η ζωή προχωρά και νέες έννοιες αναπροσδιορίζονται ως προς άλλες.
Όταν η Φυσική λέει ότι ο χρόνος είναι ενιαίος, πόσο μπορεί να το καταλάβει η νόησή μας, που είναι σμιλεμένη από την γλώσσα μας, που μιλά για χτες (αόριστος), σήμερα (ενεστώτας) και αύριο (μέλλοντας). Μα τούτο είναι μακρινό, δεν θα το ζήσουμε σαν δίλημμα του νου. Βάζουμε μια τελεία και το αφήνουμε να το ζήσουν οι  μεταγενέστεροι.
Μα το αίσθημα; και το (ακριβό των ανθρώπων) συναίσθημα;γιατί να μην τα ζήσουμε; 


Στην ομογενοποίηση των εννοιών αισθήματα και συναισθήματα, για άτομο και σχέσεις, ευθύνη έχουν και οι ειδικοί που μιλούν για αυτά με ίδιες λέξεις. Είμαστε παγιδευμένοι και παγιδευόμαστε σε λέξεις. Αφού μάθαμε να ονομάζουμε "συναισθήματα" τα κατ'ουσίαν αυτοπαθή "αισθήματα", πώς θα ονοματίσουμε τα (???) που αναπτύσσουμε από κοινού και μαζί με τον άλλον; Ο χωρισμός σε θετικά και αρνητικά, δεν βοηθά, εξακολουθούν να είναι αυτοπαθή.
Λείπουν λέξεις. Λείπουν ίσως και έννοιες που θα μας έκαναν να αναζητήσουμε λέξεις που θα εκφράζουν τις ανονομάτιστες ακόμα λειτουργίες του "συν". Έλλειψη εννοιών που όμως δεν φαίνεται να απουσιάζουν, μιας και στον πολιτισμό μας ό,τι δηλώσεις αισθάνεσαι, κι ας έχει και "συν" αυτό που δηλώνεις -και το συν δικό σου είναι. 

Όλα φαίνεται να περιστρέφονται γύρω από το άτομο και το προσωπικό βίωμα. Μα ακόμα κι αν τούτο ζούμε, η επίγνωση ότι τον κόσμο μας τον φτιάχνουν οι λέξεις και η χρήση τους, θέτει ερωτήματα για το ανθρώπινο "συν". Ερωτήματα, που αν δεν βιαστούν να απαντηθούν αυτοματοποιημένα από ήδη γνώσεις, δημιουργούν χώρο μέσα μας για να κατανοήσουμε αυτό που είναι και συμβαίνει  και όχι αυτό που με αυτοαναφορές νομίζουμε ότι μας συμβαίνει, στο "συν" μας.

Αυτήν την λεπτή διάκριση του "συν" επιχείρησα, με δύο λέξεις (αίσθημα και συναίσθημα), που συχνά χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε το ανθρώπινο "μαζί". Είναι σημερινή αλήθεια ότι αυτό που συμβαίνει ανάμεσα στους ανθρώπους δεν περιγράφεται, βιώνεται μόνο. Η απουσία λέξεων για να το περιγράψουμε, ενδέχεται να είναι πενία εννοιών. Στην απουσία λέξεων, δάνειες λέξεις τις εξουσιάζουν με τις έννοιές τους. Συχνά, και πολύ χαριτωμένα, λέμε "δεν περιγράφεται". Και το λέμε για πολλά πράγματα. Ειλικρινείς είμαστε, περιγράφουμε όσα διακρίνουμε. Για όσα δεν έχουμε την διάκριση, έ ναι, δεν περιγράφονται!

Στην Αλάσκα που έχει συνέχεια χιόνι, υπάρχουν άπειρες λέξεις για το "χιόνι", έτσι οι άνθρωποι όταν λένε χιόνι, περιγράφουν αυτό που σήμερα βρίσκεται έξω από τα σπίτια τους. Θα μου πείτε ότι είναι ανάγκη τους. Σωστά. Για αυτό άλλωστε το είπα, για να ρωτήσω κι εγώ με την σειρά μου αν είναι μέσα στις ανάγκες μας, να βιώσουμε συνειδητά διαφοροποιήσεις του "συν" στο μαζί μας. Γιατί ενώ το "συν" και το "μαζί" υπάρχουν, για την ώρα τα διαχειρίζεται σιωπηλά και αυθαίρετα το εγώ μας -και τούτο θαρρώ, δεν είναι στα συν μας. 

Σταυρούλα Πανοπούλου © 11.2014


* φωτογραφία από muenchner-kirchenradio.de